Neden Dikkatimi Toplayamıyorum?

Psikolog Gülten İKİZOĞLU

( 6 Kasım2014 de 212 haber gazetesinde yayınlanan köşe yazısıdır)

Merhaba Sevgili Okurlar!

Dikkat eksikliği problemi; okullarda, evlerde, medyada en çok konuşulan çocukluk dönemi rahatsızlığıdır.   Çok konuşulmasına rağmen tam olarak anlaşılmamış olduğundan , konu üzerindeki en çok kafa karışıklığına neden olan noktalara değinmek istiyorum.

“Dikkat eksikliği ve Hiperaktivite bozukluğu(DEHB)” tanısı uzmanlarca konulması gereken bir durumdur. Halk arasında yaramaz ve hareketli çocuklar için hiperaktif, dikkat dağınıklığı yaşayan dalgın cocuklar için de dikkat eksikliği var denilmektedir. Oysa ki bir cocuğun dalgın olmasının odaklanamamasının arkasında DEHBnin dışında birçok neden söz konusu olabilir.(Özel Öğrenme Güçlü, Zeka problemi, Depresyon, kimlik problemleri,  Aile içi sorunlar vb.) Bu noktada çocuğun probleminin birincil nedeninin doğru tespit edilmesi, sorunun çözümü için sunulacak öneri  ve tedavi metodlarının  etkili olabilmesi için  oldukça önemlidir.

DEHB zekadan bağımsız gelişen bir problemdir. Üstün zekalı bir çocukta ya da normal zeka düzeyinde performans gösteren bir cocukta görülebildiği gibi, zeka problemi yaşayan bir çocukta da görülebilmektedir. DEHB; çocuğun öğrenme ile ilgili alanlarda var olan potansiyelini ortaya koymasını engelleyerek,  çocuğun zeka potansiyelinin altında performans göstermesine sebep olur. Okul ve akademik hayatında kendisinden beklenileni veremediği gibi günlük hayatta da sıkıntılar yaşamasına neden olmaktadır. Var olan potansiyelini ortaya koyamamasından dolayı ailesi,öğretmenleri tarafından suçlanan çocuk, zamanla kendi içinde çıkmaza girer.Bir yandan başarılı olmayı hayal edip isterken, diğer yandan başarmak için  gerekli çalışma ve gayreti göstermek, derslerine konsantre olmak, dikkatli dinlemek ,yönergeleri takip etmek,ödev ve sorumlulukları zamanında bitirmek   onun için oldukça karmaşık ve zor gözükmektedir. Başarısızlığın getirdiği hayalkırıklığı ile başaçıkmak için çevresi tarafından anlaşılmayan bir  tutum içine girebilmektedir: Ya vurdumduymaz bir tavır alır, ya içekapanır  ya da olumsuz davranışlarıyla dikkat çekmeye başlar.

DEHB özellikle 3 alanda kendini gösterir:

1- Çocuğun kendi yaş grubuna ve zeka puanına  göre görsel ve işitsel dikkat süresinin kısa ve dikkat kalitesinin bozuk olması

2-Çocuğun yaşıtlarına göre  hareketli olması ve kendini koordine etmekte zorlanması

3- Çocuğun yaşıtlarına göre kendi istek ve dürtülerini kontrol etmekte zorlanması, sırasını beklemekte,kurallara uymakta sabır ve tahammül göstermekte güçlük yaşaması

DEHB sorunu yaşayan bir çocukta bu üç özellik birden görülebileceği gibi bu maddelerden sadece biri yada ikisi de görülebilir. 2. ve 3.maddede belirtilen özellikleri gösteren çocuklar okullarda  ve çevresinde kısa sürede mimlenmekle beraber, sadece birinci maddede belirtilen  sorunu yaşayan çocukların   gözardı edilme riskleri yüksektir.

 Bu noktada aileleri yanıltan durumlardan biri de cocuğun  bilgisayar oynarken veya televizyon izlerken  uzun süre oturup pür dikkat oyunlarına ya da izlemeye devam edebilmeleridir. Bu durum aileler tarafında "işine geldiği zaman dikkatini verebiliyor ama" diye savunulur. Oysa ki dikkat sorunu demek,kişinin  ilgisini çeken faaliyetlerde de,  ilgisini çekmeyen ama zorunlu olan faaliyetlerde de yaklaşık aynı kalitede dikkati sürdürememesi, dikkatini yönetememesi, ve bu noktada kontrolü sağlayamaması demektir.

Yetişkinlerde de rastlanan DEHB problemi, kişinin iş hayatında ve günlük hayatında organizasyonu,düzeni sağlamasını zorlaştırarak kişide unutkanlığa,dalgınlığa ve zihinsel yorgunluğa neden olarak hayat kalitesini etkilemektedir.Dikkat eksikliği yaşayan yetişkinler yapılacak işlerini planlamakta ve zamanında bitirmekte güçlük çekerek işlerini erteleme eğilimindedirler.

DEHB nin tedavisinde ilaç desteği gerekebileceği gibi, psikoeğitim süreci de oldukça etkilidir. Medikal tedavi DEHB deki biyolojik faktörleri elimine ederken, psikoeğitim süreci kişiye beynini etkili kullanmasını, dikkat kalitesini ve süresini artırarak, dikkatini ve davranışlarını kontrol etmesini öğretir. Yapılan araştırmalar  bunun kalıcı bir şekilde öğretilebileceğini göstermiştir. Son yıllarda etkili sonuç alınabilen  dikkat eğitim programları geliştirilmiştir.

DEHB tedavi edilmediği takdirde beraberinde  birçok psikolojik probleme neden olma  riski taşır. Her rahatsızlıkta olduğu gibi DEHB'de de  erken teşhis ve tedavi yüz güldürücü sonuçlar getirmektedir.