Çok eski zamanlarda insanlar bütün bir zaman anlayışına sahiptiler. Zamanı yönetmek, yetişmek yetiştirmek gibi bir dertleri yoktu muhtemelen. Zaman ilerledi ve insan sözüm ona modernleştikçe zamanı böldüğünde daha iyi yönetebileceği zehabına kapıldı. O kırılma ne zamana denk gelir bilinmez, tam tarihlenemez elbette fakat hissedilir biçimde insanın zihnini de bölmeye başladığı bir gerçek. Zamanın derin ve karanlık kuyularında da insanların yolunda gitmeyen bir şeylerden şikâyet etmiş olabileceklerini tahmin etmek zor değil. Nedir ruh sağlığı sorusuna cevap ararken aradan geçen binlerce yılda değişenin ne olduğuna göz atmak gerekir. Daha doğrusu insana batan, rahatsız eden, yolundan alıkoyan şeylerin isimlendiriliş biçimindeki değişime bakmak bize psikolojinin gelişim öyküsü ile ilgili bilgi verecektir muhakkak. Ruh sağlığını anlamak için elbette ruh biliminin gelişimi bize pusula olacaktır. Bu arada kanaatim psikolojinin hiç de yeni bir disiplin olmadığı yönünde. Neden? Çünkü en az ruh, insan var oldu olalı vardı… Ve yine ruh, insan var oldu olalı üzerine konuşulan düşünülen ve soru sorulan bir kavram olageldi. Dolayısıyla insanlık var oldu olalı da ruh nedir sorusuna birtakım cevaplar üretmeye hevesli oldu. Herkes her çağda kendine ve anlayışına özgü yaklaşımlarla sorunun üzerine gitti. Dini, toplumsal, bilimsel bir sürü tanım yapıldı ruhla ilgili ve böylece de ruhun ne olduğuna dair yoğun ve yığınla bilgi oluştu. Bize çok yakın zamanlarda da ruh bilimi bu engin bilgelik ve kadim kültürün mirasçısı olarak psikoloji şeklinde adlandırıldı. Bu birikimin tıp bilimleri ile örtüşen noktasında, ilaç ile tedaviyi de devreye sokan disipline ise Psikiyatri denmiştir.

Ruh nedir sorusuna bin bir türlü cevap verilmiştir verilmesine fakat asıl mevzu gelip ruh sağlığının ne olduğu sorununa dayanmıştır. Çünkü insan ruhunun olduğunu, tıpkı bedeninde tecrübe ettiği şekliyle, acı, keder, mutluluk ya da huzur vasıtasıyla fark etmektedir aslında. Peki ruh var, bütün bu hissiyat neticesinde olduğu tespit edildi… Yolunda giden yada gitmeyen durumların anlaşılması için de sağlıklı bir ruhun tanımlanmasına sıra geldi. Elbette bu tanımın yapılabilmesi hiç kolay değil, çünkü hangimizin yaşayış biçimi tecrübeleri ya da dünyayı kavrayış biçimi ortak ki? Ruh biliminin bu soruna teklif ettiği çözüm de farklılıkların ve değişikliklerin farkında olarak ortak bir tanım yapmak olmuştur. Yani sağlıklı bir ruhu tanımlamak için gerçekten asgari müştereklere ihtiyacımız var. Peki nasıl tanımlanmış bu ortak iyilik hali ya da deyim yerindeyse sağlıklı bir ruh haline sahip dediğimiz kişide hangi özellikleri arıyoruz;

1. Kişinin kendi kendisiyle uyumlu olması her şeyden önce gereksiz ve uzun süren kaygılardan, kuruntu ve kuşkulardan uzak olmasına bağlıdır. Günlük kaygılar ve üzüntüler her sağlıklı insanda vardır ve ruhsal uyumsuzluk belirtisi sayılmaz. Fakat nedeni belli olmayan ya da uzun süren kaygılar, kuruntular ruhsal dengenin bozulduğunun belirtisi olabilir.
2. Kişi, içinde yaşadığı yakın ve uzak çevrede ilişkiler kurup bu ilişkileri devam ettirebilmelidir. Ailesi, akrabaları ve iş yaşamındaki kişilerin dışında arkadaşlıklar da kurabilmeli ve bu ilişkileri devam ettirebilmelidir. İnsanlarla geçinme ve iş birliği yapmanın ötesinde, sevgiye ve saygıya dayalı bağlar kurabilmelidir. Karşı cinsle de sevgiye dayalı ilişkilere yönelmeli, eş seçmede kendi başına sorumluluk alabilmelidir. Kişinin kendine güveni olmalıdır. Davranışlarını ve yeteneklerini gerçekçi olarak tartabilmelidir. Kendini başkalarının gözüyle de görebilmelidir. Yetenekleriyle orantısız bir üstünlük ya da aşağılık duygusu içinde olmamalıdır. Kişi toplumda bir yeri ve görevi olduğu duygusunu edinmiş olmalıdır. Yeteneklerini geliştirmeli, verimli işlere yöneltebilmeli, çalışmalarından ve başarısından zevk almalıdır. Kişinin geleceğe yönelik planları olmalı, bunları gerçekleştirmek için de gerçekçi bir yol izlemelidir. Gerçekleştiremediği isteklerini de başka yollardan doyum sağlamaya çalışmalıdır.
3. Kişinin karşılaştığı zor durumlarda başvuracağı bir yedek gücü olmalı ve yeni durumlara uyma esnekliği gösterebilmelidir. Başarısızlıktan yılmamalı, zorlukla karşılaşınca kendini bırakmamalıdır. Geleceğe dönük umudu ve savaşım gücü ile karşılaştığı engelleri yenmeye çalışmalıdır.
4. Kendi başına kararlar alıp uygulayabilmeli, kararlarının sorumluluğunu taşıyabilmeli ve sonuçlarına katlanabilmelidir. Başarısızlıktan ders almalı, başarısızlık nedenlerini başkalarına yüklememeli, kendini eleştirebilmelidir.
5. Kişinin yaşadığı toplumla ters düşmeyen, inandığı değerleri ve inançları olmalıdır. Bunun yanı sıra birey yeniliklere de açık, ön yargıdan uzak olmalıdır. Başkalarının inanç ve görüşlerinde saygı duymalı, hoşgörülü olmalıdır.
6. Kişinin, mesleği dışında eğlendirici, dinlendirici ve kişiyi geliştirici, spor, sanat gibi uğraşları da olmalıdır.

Ortak aklın ortaya koyduğu bu kriterlere bakıldığında çok rahat bir şekilde görülebiliyor sağlıklı ruhun profili. Elbette insan günlük yaşam içinde inişler çıkışlar yaşıyor, bundan kaçmak olanaksız. Hatta belirli sınırlar içindeki bu iniş çıkışların yaşanmaması bir anormallik olur. Ruhu tanımanın bizi daha sağlıklı bir halet-i ruhiyeye taşıması ihtimalinden yola çıkıp, Yunus Emre gibi – İlim ilim bilmektir, ilim kendin bilmektir. Sen kendini bilmezsen bu nice okumaktır – ikilemini yaşamamak temennisiyle …

KAYNAKÇA

1. Atalay Yörükoğlu – Çocuk Ruh Sağlığı – Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
2. Özcan Köknel – Kötü Ruhtan Ruh Sağlığına –Alfa Yayınları
3. http://hbogm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/cocukgelisim/moduller/cocukruhsagligi.pdf

Kübra Yılmaztürk
Klinik Psikolog